Skuteczne formy dysponowania majątkowymi prawami autorskimi – umowa o przeniesienie praw autorskich a licencja
Prawo autorskie jest obecne wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z ustalonym przejawem ludzkiej twórczości o indywidualnym i oryginalnym charakterze. Gdy jednak nie jesteśmy twórcą danego utworu, to do korzystania z niego, konieczne będzie posiadanie stosownej podstawy prawnej. Przykładowo, aby rozpowszechniać logo na stronie internetowej niewystarczające jest zawarcie odpłatnej umowy o dzieło na jego stworzenie z jego twórcą. Niezbędne jest bowiem uzyskanie odrębnego uprawnienia do korzystania z utworu w rozumieniu prawa autorskiego. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych (PrAut) przewiduje w tym celu zawarcie umowy przeniesienia praw autorskich lub umowy licencyjnej, czyli umowy o korzystanie z utworu.
Podstawowa różnica
Istota umowy o przeniesienie praw autorskich wynika z samej jej nazwy. Oznacza to, że całość lub część majątkowych praw autorskich na określonych polach eksploatacji zostaje przeniesiona na ich nabywcę, a w konsekwencji twórca lub szerzej – osoba, której pierwotnie przysługiwały autorskie prawa majątkowe do utworu – zostaje pozbawiona prawa do ich wykonywania. W przypadku licencji sytuacji jest natomiast odmienna. Licencjobiorca uzyskuje bowiem uprawnienie do wykonywania tych praw autorskich, jednak pozostają one przy twórcy, który także może je wykonywać w pełnym zakresie, a nawet – jeśli zawarta umowa nie ma charakteru licencji niewyłącznej – może udzielać dalszych licencji innym podmiotom.
Należy także pamiętać, że w każdym przypadku przy twórcy utworu pozostają osobiste prawa autorskie – jako niezbywalne – które obejmują m.in. prawo do autorstwa utworu, oznaczenia go swoim nazwiskiem lub pseudonimem, rzetelnego wykorzystania czy nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Pola eksploatacji – czym są i dlaczego ich umowne określenie jest tak ważne
Niezależnie od rodzaju zawartej umowy, niezwykle ważnym elementem jest odpowiednie określenie w niej pól eksploatacji. Zasadniczo pola eksploatacji to po prostu sposoby korzystania z utworu. Ich prawidłowe i szczegółowe określenie w umowie jest jednak o tyle istotne, że zgodnie z art. 41 ust. 2 PrAut, umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione. Na podstawie zawartej umowy nabywca praw autorskich lub licencjobiorca uzyskuje zatem uprawnienie jedynie do korzystania z utworu w sposób w niej określony.
Należy przy tym pamiętać, że nieważna jest umowa w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości, a także, że może ona dotyczyć jedynie pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia.
Przykładowe pola eksploatacji wymienione zostały w art. 50 Pr Aut. Jest to jednak katalog otwarty, a zwroty tam użyte mają w dużej mierze charakter generalny. W umowie warto zatem tak określić pola eksploatacji, by ich znaczenie w kontekście użycia konkretnego utworu nie budziło wątpliwości.
Kontrowersyjne jest przy tym przeniesienie bądź uprawnienie do korzystania z utworu na „wszystkich znanych polach eksploatacji”. Wśród przedstawicieli doktryny znajdziemy bowiem zarówno zwolenników wykładni restrykcyjnej, zgodnie z którą takie sformułowanie nie stanowi wyraźnego wymienienia pól eksploatacji, jak i wykładni liberalnej, prowadzącej do wniosku, że takie określenie pól eksploatacji w istocie nie budzi wątpliwości co do ich zakresu. Co prawda Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 22 stycznia 2016 roku, I ACa 859/15 utrzymał w mocy wyrok sądu I instancji uwzględniający możliwość takiego określenia pól eksploatacji, jednak zalecane pozostaje ich wyraźne i szczegółowe wymienianie.
Pozostałe wymogi
Celem skutecznego zawarcia umowy o przeniesienie praw autorskich lub licencji nie sposób pominąć ich odpowiedniej formy, wymaganej przez przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Art. 53 PrAut stanowi bowiem, że umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. W przypadku licencji wymóg ten obowiązuje jedynie w odniesieniu do licencji wyłącznej, z którą mamy do czynienia jeśli umowa zastrzega wyłączność korzystania z utworu w określony sposób przez jednego licencjobiorcę. Jeśli natomiast udzielenie licencji nie ogranicza możliwości udzielenia przez twórcę upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji, zawarta umowa ma charakter licencji niewyłącznej.
Zarówno umowę o przeniesienie praw autorskich, jak i umowę o korzystanie z utworu można zawrzeć na czas oznaczony i nieoznaczony. W odniesieniu do licencji, należy jednak zwrócić uwagę na szczególne uregulowania zawarte w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie bowiem z art. 66 ust. 1 PrAut, umowa licencyjna uprawnia do korzystania z utworu w okresie pięciu lat na terytorium państwa, w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę, chyba że w umowie postanowiono inaczej. Art. 68 ust.2 PrAut przewiduje ponadto, że licencję udzieloną na okres dłuższy niż pięć lat uważa się, po upływie tego terminu, za udzieloną na czas nieoznaczony.
W ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych szczegółowo uregulowano też kwestię wynagrodzenia. Zasadą jest bowiem odpłatność przeniesienia majątkowych praw autorskich lub licencji. Przyjęcie odmiennego rozwiązania wymaga w tym zakresie wyraźnego postanowienia umownego. Jeśli umowa nie stanowi inaczej, odrębne wynagrodzenie należy się ponadto za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji. Jeżeli natomiast w umowie nie określono wysokości wynagrodzenia autorskiego, wysokość wynagrodzenia określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu.
Chcąc uzyskać uprawnienie do korzystania z utworu, warto zatem dostosować wybór i treść zawartej w tym celu umowy do swoich potrzeb i specyfiki danego utworu. Należy mieć przy tym na uwadze, że w braku wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa, uważa się, że twórca udzielił licencji.